Գրական անցուդարձ
ԳԹ – Պարոն Միլիտոնյան, ինչպե՞ս կամփոփեք տարին:
Էդվարդ Միլիտոնյան – Երբ ասում ենք ամփոփել, շատ դժվար կացության
առջև եմ կանգնում, որովհետև 2022 թվին իրագործվել են բազմաթիվ ծրագրեր, որոնք վերաբերում են ներհայաստանյան,
Սփյուռքի, Արցախի, ինչպես նաև միջազգային գրական առնչություններին,
հրատարակչական ասպարեզի գործունեությանը:Տարին տարբեր ուղղություններ էր իր մեջ
ներառում՝ և՛ ստեղծագործական, և՛ սոցիալական, և՛ տնտեսական:
Տարվա մեջ կան ավանդական դարձած օրեր, որոնք հիմնական մեխերն են՝ նվիրված և՛ մանուկներին, և՛ երիտասարդներին, և՛ հոբելյաններին, ինչպես նաև Պոեզիայի, Թարգմանչաց տոներին: Այդ բոլոր ուղղություններով իրականացվել են տարատեսակ հանդիպումներ, միջոցառումներ: Հոբելյանների մեջ պետք է առանձնացնենք հատկապես Եղիշե Չարենցի 125 և Վահագն Դավթյանի 100 ամյակները: Բազմազան էին Չարենցի 125-ամյակին նվիրված միջոցառումները, մասնավորապես՝ ՀԳՄ-ի սրահում Չարենցի դիմաքանդակի ներքո։ Պոեզիայի միջազգային օրվան նվիրված ցերեկույթում Հայաստանում գործող դեսպանությունների դեսպանները, աշխատակիցները ներկայացրին Չարենցի բանաստեղծությունները՝ թարգմանված իրենց լեզուներով և այլն:
Ստեղծագործական առումով առաջնահերթ պիտի դիտարկենք, թե մեր գրողները ինչպես են հրատարակվում: Ցավոք սրտի, 2017 թ.-ից այն ժամանակվա Մշակույթի նախարարի ոչ ճշգրիտ, ոչ մշակութային գործողությունից՝ ժամանակակից գրականության աջակցության ծրագիրը փակելուց հետո գրողները դժվարությամբ են հրատարակվում: Մշակույթի հաջորդ նախարար Մակունցի հետ ՀԳՄ նախագահության հանդիպումից հետո սահմանվեց դրամաշնորհային ծրագիր, որը մոտ 20 գրողի ու թարգմանչի հնարավորություն է ընձեռում հրատարակել գրքեր՝ իհարկե հանձնաժողովի քննարկումներից, քվեարկությունից հետո: Գործում է նաև այլ լեզուներով հայ գրողներին թարգմանելու ծրագիրը, որը շատ կարևոր է:
Ի դեպ, հանդիպումներ եմ ունեցել ԿԳՄՍ-ում և առաջարկություններ եմ արել՝ հատկապես հանձնաժողովի ընտրության վերաբերյալ: Հանձնաժողովի անդամ ցանկալի է լինեն որոշակի դեմքեր ստեղծագործական միություններից, Ակադեմիայից, ինչպես նաև տարբեր համալսարանների ժամանակակից գրականության ամբիոններից, որոնք շատ լավ գիտեն ժամանակակից գրականությունը: Կարծում եմ՝ այդ հանձնաժողովը հիմնականում պիտի համալրվի այնպիսի դեմքերով, որոնք գրքեր, հոդվածներ են հրատարակել ժամանակակից գրականության վերաբերյալ, ունեն իրենց գրախոսությունները «Գրական թերթ»-ում կամ ամսագրերում, այսինքն՝ գիտեն գրական դաշտը: Այլապես հանձնաժողովի անդամ կարող է լինել այնպիսի մեկը, որը միայն իր շրջապատից մի քանի հոգու գիտի: Մի խոսքով, ուզում ենք, որ անպայման գործեն այդ հանձնաժողովի կազմավորման չափորոշիչներ, որպեսզի մեր գրողների մեջ տարաբնույթ կարծիքներ և կասկածներ չառաջանան: Պնդում եմ՝ պիտի ժամանակակից գրականության դաշտը ճանաչող, գնահատող մարդիկ լինեն հանձնաժողովի անդամ: Նույնը և մամուլի օժանդակության հանձնաժողովը, չգիտեմ ինչ չափորոշիչներով են դուրս թողնում գրական մամուլ, հատկապես մանկապատանեկան ամսագրի։ Մեզանում «Աղբյուր», «Ծիծռնակ» պարբերականներում են տպագրվում մանկագիրները, ստեղծագործող երեխաները։ Թյուր և վտանգավոր կարծիք կա, թե մանուկները կարող են իրենց ուզածը գտնել համացանցում։
Դրամաշնորհային ծրագրից զատ, մենք փորձում ենք աջակցություն գտնել և՛ պետական մարմինների, և՛ բարերարների կողմից: Այդ աշխատանքը ընթացքի մեջ է:
Պետք է ասեմ, որ այս տարի հրատարակեցինք հինգ գիրք՝ «Ես եմ հիմա», «Օդապարիկ արևը», «Մենք և աշխարհը» շարքից «Ներշնչանքի թռչունը», «Արձակ դաշտեր», «Սրտագիր»: Այս հինգ գրքերի ծրագիրը ներկայացրել էի նախագահական, քննարկումից հետո ծրագիրը իրագործվեց։
Շնորհանդեսները տեղի ունեցան ՀԳՄ-ում: 294 անուն ընդգրկված է այդ գրքերում, որոշ անուններ կրկնվում են, որովհետև կան գրողներ, որ ստեղծագործում են տարբեր ժանրերում: Այդ ծրագիրը ընդլայն ներկայացնում է այսօրվա գրական իրողությունը: Առաջարկում եմ դասագրքեր կամ այլընտրանքային դասագրքեր կազմողներին ծանոթանալ այդ գրքերին՝ գրական դաշտը ճիշտ պատկերացնելու համար:
Անդրադառնամ նաև «Մենք և աշխարհը» մատենաշարին, որտեղ ընդգրկված են հայ դասական և ժամանակակից գրողների ստեղծագործությունները այլ պետությունների, այլ ժողովուրդների մասին: Դա իմ հեղինակային ծրագիրն է:Անցյալ տարի հրատարակվեց «Իրանի արևը» գիրքը, այս տարի հրատարակվեց երեք գիրք՝ «Ֆրանսիայի մագնիսական ուժը», «Բազմաձայն երկիր Վրաստանը», և «Ներշնչանքի թռչունը» (Ռուսաստանի): Արդեն պատրաստ է Ամերիկայի վերաբերյալ գիրքը: Մենք սովորաբար սիրով թարգմանում ու տպագրում ենք այլ երկրների գրողների ստեղծագործությունները Հայաստանի մասին, հարկ է նաև մեր գրողների գեղարվեստական մտքի արծարծումները ծանոթացնել տարբեր երկրների ընթերցողներին: Իրանական կողմից ցանկություն են հայտնել ժողովածուն պարսկերեն տպագրել Թեհրանում, նաև Վրաստանի մասին գրքի թարգմանությունն է ընթացքի մեջ «Մերոնք» հրատարակչությամբ տպագրվելու:
Մենք պիտի հիմնենք պոեզիայի և արձակի, նաև մանկապատանեկան տարեգրքեր, որոնք կներառեն տարվա ընթացքում հրատարակված լավագույն ստեղծագործություններ: Կարծում եմ՝ դա կլինի հավաքական գեղարվեստական մտքի հետաքրքիր ներկայացում: Այս գրքերի շնորհանդեսները ապացուցում են, որ մի գրքում ամփոփվելը հետաքրքիր աշխարհ է բացում՝ մտածողության շերտեր, թրթիռներ, բազմազանության փունջ է ներկայանում:
Այս գրքերը նվիրել եմ գրողների միության Ասմունքի թատրոնին, պատրաստելու են ներկայացումներ կամ հանդիպումներ գրողների հետ, որոնց ընթացքում կընթերցվեն ստեղծագործությունները, կլինի հարց ու պատասխան և այլն: Մենք ուզում ենք, որ ժամանակակից գրականությունը ներկայանա, և մեր ընթերցողները համոզվեն՝ ժամանակակից գրականությունը չի զիջում նախորդ սերունդների գրականությանը՝ գոնե ներկա ժամանակը ճշմարիտ արտահայտելու տեսակետից:Ժամանակակից գրականության հանդեպ կա թեական կարծիք, որովհետև լավ չեն ճանաչում, դասագրքերում լիարժեք չի ներկայացվում 60-ական թվականներից մինչև այսօր ստեղծված գրականությունը: Գրականագիտական տեսադաշտում և քարտեզում հատվածաբար է ներկայացված, խորապես գնահատված չէ բարդ ժամանակների և անցումային զիգզագակերպ, երբեմն վիճահարույց գրականությունը, որը սակայն թարգմանվում և տարածվում է տարբեր երկրներում։ Կարող ենք եզրակացնել, որ մշակույթի և հատկապես գրականության դաշտը կարիք ունի և՛ պետական, և՛ մասնավոր լուրջ հոգածության։ Սուղ միջոցներով անհնար է հայ գրողներին հրատարակել, հանրահռչակել, այլ լեզուներով տպագրել։ Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է ընդունել մեկենասության օրենքը։ Կան երկրներ, որտեղ խմիչքի և ծխախոտի առևտրից որոշակի տոկոս է ոուղղվում մշակույթի և գրականության զարգացմանը։ Բազմաթիվ երկրներում կան մշակույթի օժանդակման տարբեր հիմնադրամներ։ Մշակույթի գործիչը կազատվի պետության ձեռքին նայելու տխուր ավանդույթից։
Այս ամենը հանգեցրեց մի գաղափարի՝ 2023 թվականը հայտարարել գրականության տարի: Մենք ինքներս տեր լինենք գրականությանը, և՛ մարզերում, և՛ Արցախում ներկայացնենք ժամանակակից գրականությունը՝ գրողների հետ հանդիպումներով, ընթերցումներով և այլն: Սա մեր գերխնդիրն է լինելու 2023 թ-ին: Այդ մասին նաև ԿԳՄՍ փոխնախարար Արա Խզմալյանի հետ ենք զրուցել:
Գրողների միությունն առանձնակի ուշադրություն է դարձնում երիտասարդ ստեղծագործողներին: Գարնանը ՀԲԸՄ-ի հետ համատեղ հայտարարեցինք մինչև 27 տարեկան ստեղծագործողների մրցանակաբաշխություն, որի արդյունքները ամփոփվեցին Ծաղկաձորի ստեղծագործական տանը երիտասարդ ստեղծագործողների ամենամյա հավաքի ժամանակ: «Գրեթերթը» մշտապես ներկայացնում է երիտասարդ ստեղծագործողներին: Ծաղկաձորում ևս նորահայտ անուններ եղան՝ ոչ միայն Երևանից, այլև ՀՀ տարբեր մարզերից: Երիտասարդներին խրախուսելու, ներկայացնելու ու ճանաչելու միտում ունի «Արարատ Մկրտումյան» հիմնադրամի մրցանակաբաշխությունը՝ մրցանակը մի տարի տրվում է Շիրակի, մյուս տարի Լոռու մարզի երիտասարդ գրողներին և մրցանակ ստացածների գրքերը հրատարակվում են: Չկա տարբերակում, երիտասարդ գրողները տպագրվում են և՛ «Գրեթերթում», և՛ «ԳԹ»-ում, և՛ այլ գրական պարբերականներում: Լավ գրականությունը չի հարցնում գրողի տարիքը:
ՀԳՄ Կլոր սրահը առաջարկվել է երիտասարդ ստեղծագործողներին՝ կազմակերպելու հանդիպումներ, քննարկումներ, ընթերցումներ: Ես առաջարկել եմ, որ հանդիպումներ լինեն նաև մյուս ստեղծագործական միությունների երիտասարդների հետ, որպեսզի երիտասարդ արվեստագետները ճանաչեն միմյանց:
Թարգմանական գրականության հետ կապված մեր աշխատանքները տարբեր երկրների հետ ընթացքի մեջ են:
Հոկտեմբերին Ծաղկաձորի ստեղծագործական տանը տեղի ունեցավ ռուսական գրականության թարգմանիչների հավաք, որին մասնակցեցին նաև մեր թարգմանիչները:
Հետաքրքիր ծրագրեր են մեր թարգմանիչները ներկայացնում, օրինակ՝ Էդուարդ Հախվերդանը թարգմանեց «Ավեստան», նա ԻԻՀ դեսպանատան կողմից արժանացավ Սաադիի անվան մրցանակի: Գագիկ Դավթյանը լեհ և վրաց գրականությունը թարգմանելու համար արժանացավ Լեհաստանի Պատվո նշանի և Վրաստանի մրցանակի։
ԳԹ – Դուք էլ արժանացաք տարբեր կոչումների համագործակցության համար։
Էդ. Միլիտոնյան – Այո, Վրաստանի Տիգրան Տաբիձեի, Իլյա Ճավճավաձեի անվան մրցանակների և Ռուսաստանի բնական գիտություններ ակադեմիայի իսկական անդամի կոչման։
«Կանթեղ» մրցանակաբաշխությունը, որը հոկտեմբերին ամփոփվեց Օշականում,ընդգրկում է ոչ միայն Հայաստանի, այլև սփյուռքահայ, օտարազգի թարգմանիչներին: Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հետ համատեղ այս մրցանակը հուշում է, որ քրիստոնեական ընկալումները, ապրումները, մեր հոգու քրիստոնեական աշխարհը չպետք է զուտ եկեղեցիների պատմություն լինի, դա պետք է լինի կենսակերպ, շարունակական լինի և՛ մշակույթի, և՛ գրականության մեջ, և՛ աշխարհի հետ հարաբերվելիս: Այդ առումով աշնանը քրիստոնեական թեմատիկայով գրվածքների մի հանդես կազմակերպեցինք:
Ինչպես վերևում նշեցին, տարվա մեջ կան օրեր, տոներ, որոնք ավանդաբար նշվում են: Դրանցից են Սայաթ-Նովայի Վարդատոնը Թբիլիսիում: Վրաստանում Հայաստանի դեսպան Աշոտ Սմբատյանի հետ աշխատակցում ենք, որպեսզի հնարավորինս լրացնենք Վրաստանի հայկական դպրոցների գրադարանները: Մանկապատանեկան գրականության շաբաթի բացումը տեղի ունեցավ ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Գավառ քաղաքում: Գիրք նվիրելու օրը արդեն ավանդաբար նշվում է Հայաստանում, Արցախում, Վրաստանում, Մոսկվայում և Սփյուռքի տարբեր գաղթօջախներում: Մշտապես նշվում են մեր մեծանուն գրողների հիշատակի օրերը:
Առանձնահատուկ շեշտեմ նաև Սփյուռքի հետ աշխատանքը: Հանդիպում ունեցանք Պըչաքչըի և Շաշկալի (Թուրքիա), Վարուժան Ոսկանյանի (Ռումինիա), Նաթելլա Լալաբեկյանի (ԱՄՆ) հետ, վերջինս օժանդակում է երիտասարդ գրողների համաժողովի աշխատանքներին: Տեղի ունեցան Ագնեսի (ԱՄՆ), Գայանե Փայտյանի (Ռուսաստան), Կարեն Խուրշուդյանի (Ֆրանսիա), Ագապի Մկրտչյանի (Գերմանիա), Անժելա Սահակյանի (Ֆրանսիա) գրքերի, Խաչկարի (ԱՄՆ) 5 հատորյակի, Լևոն Օսիպյանի (Ռուսաստան) ալբոմի շնորհանդեսները:
Բազմաթիվ գրական հանդիպումները, շնորհանդեսները ոչ միայն ՀԳՄ դահլիճներում են կազմակերպվում, այլև մեր դասականների թանգարաններում, գրադարաններում:
Ի դեպ, խիստ արժևորում եմ Ավ. Իսահակյանի, Չարենցի, Հովհ. Թումանյանի, Ակսել Բակունցի, Դ. Դեմրիճյանի գրադարանների և տուն-թանգարանների աշխատանքները՝ ժամանակակից գրողների գրքերի շնորհանդեսներ, նրանց հետ հանդիպումներ կազմակերպելու առումով: Հատկապես պետք է նշենք Ավ. Իսահակյանի անվան գրադարանի աշխատանքը։ Նաև աշխուժացել է Հայաստանի ազգային գրադարանի հետ մեր գործունեությունը։
Շատ լավ գործում են ՀԳՄ գրական բաժանմունքները:
ՀԳՄ անդամ-գրողների առողջական խնդիրները լուծելուն է ուղղված «Մեդլայն» կլինիկայի հետ մեր համագործակցությունը, Գրողների միության կլինիկայի աշխատանքը։ Ծաղկաձորի և Սևանի հանգստյան տները լավագույնս օժանդակել են գրողների հանգստի կազմակերպմանը, նոր ստեղծագործությունների ծնվելուն:
ՀԳՄ-ի շենքը պետական հուշարձան է և պահպանելու համար միջոցներ են անհրաժեշտ: Բարերարի միջոցով վերանորոգվել են ՀԳՄ Կլոր սրահը, առաջին և երկրորդ հարկերի միջանցքները, երրորդ հարկի առաստաղը: Լավ է աշատել մեր գրական մամուլը՝ «Գրական թերթը», «Գրեթերթը», «Նորքը», «Լիտերատուրնայա Արմենիան», «Արտասահման գրականությունը», նաև ՀԳՄ հրատարակչությունը։
ԳԹ – Ձեր բարեմաղթանքներն ու ցանկությունները:
Էդ.Միլիտոնյան – 2022 թ.
սեպտեմբերի 13-14-ին սահմանային ծանր իրավիճակի հետևանքով զոհեր ունեցանք: ԳՄ-ում
փորձել ենք մեր մասնակցությունը բերել, զոհվածներին նվիրված միջոցառումներ ենք
կազմակերպել: Տա Աստված՝ 2023 թվական մուտք գործենք ճանապարհները բաց: 2023
թվականը դառնա ոչ միայն գրականության, այլև գրականության միջոցով բարության,
մարդասիրության, աշխարհի հետ գեղարվեստի լեզվով հաղորդակցվելու, նաև աշխարհը մեզ
հետ հաղորդվելու տարի: Դա երկկողմանի երթևեկություն է, միակողմանի չէ: Այդ
հնարավորությունները մենք տեսնենք, ձգտենք և իրագործենք: Մեր ժամանակակից
գրականությանը ցանկանանք համաշխարհային հոսքերին համընկեց լինելու գեղարվեստական
թռիչքներ, երջանկություն՝ ընտանիքներին, գրողներին՝ առողջություն, և մեր
կազմակերպությանը, որի անդամների մի մասը արտասահմանցիներ են՝ սփյուռքահայ ու
օտարազգի՝ իրենց երկրներում հաջողություն, և Հայաստանի հետ նրանց կապը մշտապես
ամուր լինի մշակույթի, պատմության, հայրենասիրության բոլոր թելերով: Կցանկանայի,
որ մեր գրականությունը հանրահռչակելու ուղիներ փնտրենք ոչ միայն մենք, այլև
պետության կողմից լիազորված մարմինները, դեսպանատները: Մեր հայրենիքին ցանկանանք
ուժ, ամրություն, գործելակերպի ճշմարտացի ուղիների փնտրտուք և հայրենիքի պահպանման
գործում յուրաքանչյուրիս աշխատանքը: ՀԳՄ բոլոր անդամներին, գրասեր հանրությանը,
մեր ընթերցողներին, մեր ժողովրդին ցանկանում եմ, որպեսզի գրական ոգին,
մշակութային բարձր արժեքային համակարգը բոլորիս վերածի իրար հասկանալու,
ճանաչելու, ներելու, ըմբռնելու և դեպի լավ գործերի մղվելու անխախտ ուժի:
